เนื้อหาสั้น

พวกเราทีมงานได้รับมอบหมายให้ไปถ่ายทำสารคดีเกี่ยวกับประเพณีบุญข้าวสากที่จังหวัดสกลนคร ตั้งใจเพียงเก็บข้อมูล สัมภาษณ์ และศึกษาวิถีชาวบ้าน แต่เมื่อไปถึงที่นั่น เราได้พบกับ "น้องกร" เด็กหนุ่มใจดีที่กลายเป็นคนสำคัญในการพาพวกเราไปรู้จักกับวัด สถานที่ และผู้คนที่เกี่ยวข้องกับประเพณีนี้ ทั้งยังช่วยเป็นสะพานเชื่อมให้เราได้รู้จักกับเพื่อนของเขาอีกสองคนคือ นพ และก้อย ซึ่งภายหลัง… จากที่เคยคิดว่าจะมาถ่ายงานแค่ไม่กี่วัน แล้วเก็บของกลับ กลับมีบางอย่างเกิดขึ้นที่ทำให้เราตัดสินใจ "อยู่ต่อ" และเข้าไปเกี่ยวพันกับเรื่องราวที่ลึกเกินกว่าคำว่า "สารคดี"

บุญข้าวประดับดิน

วันแรม 14 ค่ำ เดือน 9

“บุญข้าวประดับดิน” เป็นประเพณีทำบุญเพื่อ อุทิศส่วนบุญส่วนกุศลให้กับผู้ที่ล่วงลับไปแล้ว โดยเฉพาะ สัมภเวสี เปรต และสัตว์นรก ซึ่งไม่มีญาติหรือไม่มีใครทำบุญอุทิศให้ โดยชาวอีสานเชื่อว่าในวันนี้ วิญญาณเหล่านั้นจะได้รับอนุญาตให้ขึ้นมารับส่วนบุญที่ลูกหลานทำไว้ และจะช่วยให้พวกเขาได้รับความสงบพ้นจากความหิวโหยทุกข์ทรมาน

มีรากฐานจากนิทานธรรมบทในพุทธศาสนา ซึ่งเล่าถึงพระเจ้าพิมพิสาร แห่งแคว้นมคธ ซึ่งเคยมีพระญาติคนหนึ่งที่เคยลักทรัพย์จากวัด เมื่อสิ้นชีวิตไปก็ไปเกิดเป็นเปรต ต้องทนทุกข์ทรมานเพราะไม่มีใครทำบุญอุทิศไปให้ วันหนึ่งพระเจ้าพิมพิสารได้ยินเสียงโหยหวนของเปรตใกล้พระราชวัง จึงทูลถามพระพุทธเจ้าและทราบว่าเป็นเสียงของญาติผู้ล่วงลับของพระองค์

เมื่อพระเจ้าพิมพิสารทรงทำบุญและ อุทิศส่วนกุศลโดยเจตนา เสียงโหยหวนก็เงียบลง เป็นที่มาของความเชื่อเรื่อง การอุทิศส่วนกุศลอย่างเจาะจงให้ถึงดวงวิญญาณ และกลายเป็นต้นกำเนิดของ “บุญข้าวประดับดิน”

พิธีกรรม

ช่วงเช้ามืด

ชาวบ้านจะห่อข้าว พร้อมหมาก พลู บุหรี่ ขนมพื้นบ้าน หรือของกินง่ายๆ ใส่ในภาชนะเล็กๆนำไปวาง “ประดับ” ไว้ตามพื้นดิน ตามโคนไม้ หรือบริเวณวัดจุดธูป 1 ดอก แล้วกล่าวคำอุทิศส่วนบุญ เชิญดวงวิญญาณให้มารับอาหารหลังจากนั้นจึงนำภัตตาหารไปถวายพระตามปกติ

ความเชื่อท้องถิ่น

วิญญาณที่ไม่มีญาติจะได้อาศัยบุญนี้เป็นทางพ้นทุกข์หากทำบุญครบถ้วนในเดือนนี้ วิญญาณของบรรพบุรุษจะได้รับบุญเต็มที่และช่วยส่งผลดีให้กับลูกหลานด้วยเป็นการสร้างความกตัญญู และเสริมสายใยของครอบครัว

บุญข้าวสาก

วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10

ความหมายและวัตถุประสงค์

“บุญข้าวสาก” เป็นการทำบุญเพื่อ อุทิศให้กับญาติพี่น้องที่ล่วงลับไปแล้ว ไม่ว่าจะเป็นพ่อแม่ ปู่ย่า ตายาย หรือผู้มีพระคุณทั้งหลาย เป็นการแสดงความกตัญญูอย่างสูง และเป็นโอกาสสำคัญที่ลูกหลานจะรวมตัวกันทำบุญร่วมกันคำว่า “สาก” ในภาษาถิ่น หมายถึง รวมกัน, พร้อมเพรียง, การแบ่งปัน สะท้อนถึงความสามัคคีในการทำบุญร่วมกัน

การเตรียมเครื่องไทยทาน

สํารับอาหาร จะใส่ข้าวเหนียว อาหารพื้นบ้าน เช่น ปลาย่าง เนื้อย่าง แจ่วบอง ผักต้มห่อข้าวเล็กๆ แยกต่างหากสำหรับอุทิศให้ผู้ล่วงลับบางบ้านใส่หมาก พลู บุหรี่ ขนมพื้นบ้าน หรือเงินเหรียญตามความเชื่อมีการเขียนชื่อเจ้าภาพไว้ที่ห่อเพื่อใช้ในการ จับสลากภัต

พิธีกรรม

ช่วงเช้า

นำอาหารไปถวายพระสงฆ์ที่วัด

ช่วงสาย
(9:00 – 10:00 น.)

พระสงฆ์ตีกลองโฮมเรียกชาวบ้าน
ญาติโยมนำห่อข้าวและของไทยทานมาตั้งเรียงไว้
หัวหน้าพิธีกล่าวนำคำถวายสลากภัต
พระสงฆ์และสามเณรจับสลากห่อข้าว หากได้ชื่อของใคร เจ้าภาพจะนำอาหารและของถวายไปประเคนให้พระรูปนั้น

หลังฉันเพล

พระสงฆ์ให้พร ญาติโยมรับพรแล้วกรวดน้ำ อุทิศบุญให้ผู้ล่วงลับ
แล้วนำห่อข้าวสากไปวางไว้รอบวัด จุดเทียนและเรียกดวงวิญญาณให้มารับบุญ
นำอาหารไปเลี้ยง “ตาแฮก” หรือผีที่ดูแลที่นา เพื่อขอบคุณในผลผลิตและความอุดมสมบูรณ์

ความเชื่อและคุณค่าทางสังคม

เชื่อว่าผู้ล่วงลับจะได้รับบุญและสามารถช่วยคุ้มครองลูกหลาน เป็นการฟื้นฟูสายสัมพันธ์ระหว่างคนเป็นกับผู้ตาย ส่งเสริมความสามัคคีในชุมชน และเป็นวันรวมญาติที่ทุกบ้านร่วมแรงร่วมใจกัน